Gdy Deborah Wearing wchodzi do pokoju, jej mąż z wyraźną ulgą rzuca się jej na szyję. Obejmuje ją, całuje, czasami nawet płacze, tak jest szczęśliwy. - Kochanie, jesteś pierwszą osobą, którą zobaczyłem, gdy dziś otworzyłem oczy, dzięki temu wiem, że żyję - mówi mężczyzna.

Od 21 lat Clive Wearing co chwilę czuje się tak, jakby właśnie wybudził się z głębokiej nieprzytomności. - Nic nie słyszałem, nic nie widziałem i nic nie czułem - powtarza często i pyta: - Jak długo byłem chory?

Odpowiedź zapomina

równie szybko jak fakt, że przed chwilą widział swoją żonę.

67-letni Brytyjczyk cierpi na jedną z najbardziej ekstremalnych form utraty pamięci. - Jest najcięższym przypadkiem, jaki spotkałam - mówi Barbara Wilson, neuropsycholog z Medical Research Council w Cambridge. Clive może zapamiętać tylko to, na co w danej chwili zwrócona jest jego uwaga. Gdy odwraca głowę, zapomina gości siedzących na sofie, sofę i cały pokój za sobą. Wszystko, co widzi, jawi mu się jako całkiem nowe. Wszystko, co słyszy, słyszy po raz pierwszy. Jego żona opisała ich wspólne życie. Jest to historia mężczyzny, dla którego czas nie istnieje, a miłość codziennie rodzi się na nowo.

Pewnego słonecznego marcowego poranka 1985 roku Clive Wearing obudził się i zapomniał, jak ma na imię jego żona. Męczyły go silne bóle głowy i wysoka gorączka.

Lekarze stwierdzili grypę

Dopiero gdy jego pomieszanie zmysłów stało się silniejsze, wykryli prawdziwą przyczynę. Clive cierpiał na rzadkie zapalenie opon mózgowych. W ciągu paru dni zarazki uszkodziły te części mózgu, które są odpowiedzialne za pamięć, czyli rogi Ammona i korę kresomózgowia.

Na początku brakowało mu słów. "Kurczaki" mówił na papierosy, "długopis" na krawat. Miał splątane myśli, ale był w dobrym humorze. Flirtował z pielęgniarkami w szpitalu, chował się w szafie, aby przestraszyć przychodzącą żonę. Po kilku miesiącach słowa zaczęły do niego wracać, lecz zmienił się jego nastrój. Teraz płacze bez powodu. Pewnego dnia zrozpaczony napisał na kartce: "Jestem w pełni niezdolny, aby myśleć". Jego rozum jest na tyle sprawny, żeby pojąć, iż stało się coś strasznego. Jednak, co to takiego, nie jest w stanie zrozumieć, gdyż nie może zatrzymać żadnej informacji. Nie może zapamiętać nic z tego, co się do niego mówi.

Nie ma żadnego wcześniej ani żadnego później. Jest tylko teraz. Nie ma żadnej linii, na której można by oprzeć swoje myśli, uporządkować je. Ze swojego dotychczasowego życia Clive pamięta tylko suche fakty. Wie, że jest żonaty, ale nie pamięta swojego ślubu. Wie, że ma dzieci, ale nie pamięta ile. Nie ma żadnych wspomnień. Autobiograficzna pamięć, która zapamiętuje nasze życie, u niego prawie w ogóle

nie istnieje.

Clive jest nie tylko wyrwany z czasu, ale i ze swojego życia. Pozostała mu część jego wiedzy. Jest ona dla niego punktem wyjścia w kontaktach z ludźmi. Dzięki niej porusza się przez teraźniejszość i może wdać się w rozmowę z innymi osobami. Pacjenci tacy jak Clive, cierpiący na amnezję, uczą się niektórych rzeczy nieświadomie. Zaprzecza, że wie, gdzie jest kuchnia w zakładzie dla chroników, w którym mieszka. Jednak poproszony o zrobienie kawy trafia bezbłędnie do kuchni.

Jedyne czego potrzebuje, to nuty. Po nich porusza się jak po torach. Raz nawet dyrygował swoim byłym chórem, jednak imion śpiewaków, z którymi współpracował przez lata, nie mógł sobie przypomnieć.

Za każdym razem, gdy żona wchodzi do jego pokoju, Clive wita ją, jakby się nie widzieli całymi lata mi. - Na pierwszy rzut oka, gdy zauważa się tylko amnezję, robi się człowiekowi niesamowicie smutno - mówi Deborah. - Jednak Clive jest dla mnie żywym przykładem, że można stracić wszystko, co się o sobie wie, a mimo to zachować swoją duszę i samego siebie. Deborah nigdy nie zapomniała, w jakim człowieku się zakochała i będzie go zawsze kochać. A Clive? Zapytany o to, jak się nazywa, odpowiada krótko: - Clive David Deborah Wearing. Dziwaczne imiona. Nie mam pojęcia, dlaczego rodzice nadali mi właśnie takie.

---

ANGORA - PERYSKOP nr 14 (2 kwietnia 2006)

---

 

GDY MAJĄC OSIEM LAT odwiedziłem rodzinne miasto matki na Węgrzech, kuzyn pokazał mi pewien nędznie wyglądający zakład szewski, który równocześnie służył właścicielowi za mieszkanie. Od progu ujrzałem małego bladego chłopczyka, stojącego na środku pokoju i ćwiczącego koncert skrzypcowy Mendelssohna. Jako początkujący skrzypek potrafiłem z łatwością docenić piękno tonu instrumentu małego wirtuoza. Z zazdrością pomyślałem wtedy, że to zadziwiające, jak ten chłopczyk w moim wieku mógł grać na skrzypcach z maestrią godną dorosłego wykonawcy.

Historia nie odnotowuje dalszych losów chłopca, ale stanął mi on znów przed oczami, gdy niedawno ujrzałem w telewizji grającą na skrzypcach uroczą, około dwunastoletnią, dziewczynkę. Nazywa się Sarah Chang, a jej muzykowanie zdaje się pochodzić z niebios. Zafascynowała mnie do tego stopnia, że postanowiłem dowiedzieć się wszystkiego o niej oraz o innych utalentowanych młodych odtwórcach.

Okazało się, że Sarah Chang mieszka w miejscowości Yoorhees w stanie New Jersey wraz z rodzicami, którzy wyemigrowali z Korei Południowej w roku 1979. Dziewczynka chodzi do ósmej klasy w znanej szkole w Filadelfii i jednocześnie uczęszcza do słynnej Szkoły Muzycznej Juilliarda w Nowym Jorku.

Wszystko to jednak nie tłumaczy jej niezwykłej gry - zmysłowego tonu, który wydobywa z instrumentu i błyskotliwości poszczególnych fraz, które nadają granym przez nią utworom indywidualnego piętna jej osobowości.

Zadzwoniłem do mojego przyjaciela, Janosa Starkera, znakomitego wiolonczelisty i pedagoga. Przypadkiem widział ten sam program i powiedział mi:
- No tak. To jest właśnie to.

Miał mianowicie na myśli to, że jest ona cudownym dzieckiem, nastolatką grającą na poziomie cieszącego się uznaniem dorosłego zawodowca. Zacząłem się wówczas zastanawiać, czy takie geniusze muzyczne rodzą się same, czy też można je wykształcić.

Czasem cudowne dzieci pogardliwie porównuje się z tresowanymi fokami, które mają łatwość imitowania, trudnych sztuczek zademonstrowanych przez nauczyciela.

Patrzy się na nie z mieszaniną podziwu i sceptycyzmu. Nawet Leopold Auer, jeden z najwybitniejszych w naszym wieku nauczycieli skrzypiec, gdy usłyszał Jaschę Heifetza grającego Moto Perpetuo Paganiniego rzekł nerwowo: "On chyba nie wie, że tego się nie gra w tak szybkim tempie!".

Jak potem stwierdziłem, mali genialni skrzypkowie pojawiali się falami w określonych regionach świata. Otóż większość wielkich wirtuozów skrzypiec w XIX i XX wieku wywodziło się z Rosji i Europy Wschodniej. Zapytałem Isaaka Sterna, jednego z największych skrzypków świata, o powód tego zjawiska.
- To oczywiste - powiedział. - Wszyscy oni byli Żydami, a w tym czasie, w tej części świata, Żydów prześladowano. Zabraniano im uprawiać wolne zawody, natomiast pozwalano odnosić sukcesy na scenach koncertowych.Trudno przyjąć, że prześladowania mogły być elementem sprzyjającym rozwojowi geniuszu muzycznego, ale według Josefa Gingolda, 80-letniego legendarnego nauczyciela skrzypiec z Uniwersytetu Indiana, taka jest prawda.
- W czasie, gdy powstało Konserwatorium Muzyczne w Sankt Petersburgu, to jest w roku 1862 - mówi Gingold - Żydzi nie mieli prawa swobodnego poruszania się po Rosji. Każdy Żyd, którego złapano poza obrębem zamieszkania po godzinie szóstej po południu, był aresztowany a następnie więziony.

Natomiast studenci konserwatorium byli wolnymi artystami, protegowanymi carycy i mieli prawo swobodnego przemieszczania się. W związku z tym każda matka wkładała pod bródkę dziecka skrzypce z chwilą, gdy ta bródka mogła je utrzymać. Największym marzeniem wszyst kich żydowskich rodziców było, aby ich dziecko dostało się do konserwatorium, które było paszportem do wolnego świata.

Innym czynnikiem, który sprzyja powstawaniu dziecięcego geniuszu muzycznego jest społeczeństwo ceniące doskonałość w danej dziedzinie i umiejące wspierać utalentowane jednostki. Zdaje się, że w dzisiejszych czasach są to przede wszystkim społeczeństwa Dalekiego Wschodu.
- W Japonii, społeczeństwie niezwykle konkurencyjnym i bardziej rygorystycznym niż nasze - mówi Isaak Stern - dzieci codziennie poddawane są testom doskonałości w wielu dziedzinach, także w muzyce. Gdy po drugiej wojnie światowej muzyka Zachodu trafiła do Japonii, stała się ona nie tylko częścią codzienności, lecz również dyscypliną.

A przy okazji należy dodać, że Koreańczycy i Chińczycy są równie uparci w dążeniu do wytyczonego celu. To dobrze, bo nawet cudowne dzieci muszą też ciężko pracować.
- Ile godzin dziennie muszą ćwiczyć pani uczniowie? - zapytałem Dorothy DeLay, nauczycielkę Sarah Chang ze Szkoły Muzycznej Juilliarda. Przecież dobry skrzypek musi opanować niezliczoną liczbę różnych "sztuczek".

Na przykład staccato, czyli muzyczny dźwięk porównywalny do terkotu karabinu maszynowego. Gra się je prowadząc smyczek w górę, ale wybitni skrzypkowie potrafią staccato zagrać również prowadząc smyczek w dół. Śpiewne arpeggia to inny test maestrii skrzypcowej.

Ich efektem jest dźwięk podobny do harfy, a osiąga się go prowadząc smyczek lekko przez każdą z czterech strun.

Innym diabelnie trudnym wyczynem jest bezgłośna zmiana kierunku smyczka w czasie grania długiego dźwięku.
- Starsi uczniowie grają minimum pięć godzin - powiedziała mi DeLay. - A w niektóre dni mają jeszcze dodatkowe, trwające nawet trzy godziny, próby poszczególnych kompozycji. Tak więc nie wypuszczają skrzypiec z rąk od 8 do 10 godzin dziennie.

Poza ciężką pracą ważną rolę do odegrania mają geny. Na przykład Jan Sebastian Bach był wytworem doskonałości kilku pokoleń muzyków, a jego czterej synowie też szczycili się osiągnięciami muzycznymi.

Mój przyjaciel, Gerald Edelman z Instytutu Badań im. Scrippsa w La Jolla w Kalifornii, laureat nagrody Nobla z roku 1972 w dziedzinie fizjologii i medycyny, a zarazem skrzypek z wykształcenia, kiedyś opowiedział mi następującą historię:
- Nathan Milstein, jeden z wielkich skrzypków naszego wieku, i Albert Meiff, mój nauczyciel skrzypiec, poszli kiedyś na koncert Jaschy Heifetza w Nowym Jorku. Po koncercie Milstein zapytał Meiffa: "Albercie, jak on to robi?". "To bardzo proste, Nathanie - odrzekł mój nauczyciel. - Odziedziczył pewien defekt genetyczny po ojcu i matce. A polega on na tym, że cokolwiek zagra, brzmi to cudownie".

Niezależnie od genów, rodzice również mają niezwykle ważny wpływ na rozwój cudownego dziecka. Rodzice Yehudi Menuhina, jednego z najsłynniejszych cudownych dzieci XX wieku, byli za biedni na wynajęcie niańki, zabierali go więc ze sobą na koncerty, dzieląc się z nim radością słuchania muzyki.

Gdy skończył cztery lata, dali mu w prezencie dziecinne skrzypce-zabawkę, ale był zawiedziony ich fałszywym tonem. Kupili mu więc prawdziwe skrzypce - a reszta jest historią.

Rola rodziców bywa bardzo różna - od inteligentnego wsparcia, do patologicznej obsesji. Janos Starker mówił mi kiedyś, że jego matka zwykła kroić kanapki na małe kawałeczki, które kładła obok pulpitu na nuty po to, by nie miał wymówki, że musi przerwać ćwiczenie.
- Nawet gdy opuszczałem dom w wieku lat 20, kupiła mi papużkę i nauczyła ją jednego zdania: "Ćwicz, Johnny, ćwicz!".

Sądząc z wyników, metoda ta powinna być opatentowana.

O wiele mniej śmieszna jest historia Ruth Slenczynskiej, która zadebiutowała jako pianistka w roku 1929 mając 4 lata. Po jej nowojorskim koncercie jeden z krytyków opisał ją jako "coś, co natura stworzyła w swym najhojniejszym nastroju".

Nikt nie zdawał sobie sprawy ze sposobu, w jaki zdobyła swe umiejętności, zanim nie napisała pamiętników kilkadziesiąt lat później:
"Powód był prosty. Ojciec zmuszał mnie do ćwiczeń po dziewięć godzin dziennie. Ilekroć opuściłam nutę, wymierzał mi policzek. Za poważniejsze błędy karał jeszcze surowiej". Nie przeszkodziło to jednak Slenczynskiej zrobić kariery pianistycznej i koncertować w każdym zakątku świata.

"Produktem ubocznym bycia cudownym dzieckiem jest jednostronne podejście do świata - pisał Harold Schonberg, były krytyk muzyczny New York Timesa. - Cudowne dzieci, szczególnie w muzyce, zaczynają pielęgnować swój talent już prawie w kołysce, narzucając sobie nieludzką dyscyplinę na całe życie i wyłączając prawie wszystko inne. Może się to skończyć zubożonym dzieciństwem i brakiem ogólnego wykształcenia".

Podczas debiutu Yehudi Menuhina w Berlinie, gdy miał on lat 12, publiczność zgotowała mu tak entuzjastyczną owację, że trzeba było wezwać policję dla przywrócenia porządku. Ale po ukończeniu 19 lat artysta wycofał się z estrad koncertowych na rok, ciesząc się swobodą i brakiem obowiązków. Na szczęście dla świata, po tym wypoczynku powrócił do kariery muzycznej.

Niewiele cudownych dzieci ma mile wspomnienia * dzieciństwa. Jeden z najwybitniejszych współczesnych dyrygentów, Lorin Maazel, który zadebiutował prowadząc orkiestrę symfoniczną na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w roku 1939 w wieku lat 9, opatrzył to stwierdzenie następującym komentarzem:
"Najczęściej rodzice, nauczyciele i menedżerowie traktują cudowne dzieci jak małych cyrkowców. Czasami są nawet gotowi trzymać je na specjalnej diecie, żeby dalej nie rosły. Ja sam miałem szczęście, moi rodzice byli niezwykle odpowiedzialni, bo ograniczali liczbę prowadzonych przeze mnie koncertów i pozwalali mi cieszyć się normalnym dzieciństwem."

Icchak Perlman, który nie tylko przetrwał ten bolesny proces, ale którego sam Heifetz uznał za swego godnego następcę mówi, że nauczyciel cudownego dziecka poza profesjonalizmem powinien posiadać w równej mierze wrażliwość.
- Ważna rola nauczyciela polega na podtrzymaniu u dziecka wytrwałości. Ale może jeszcze ważniejsze jest delikatne powstrzymywanie dziecka. Bardzo trudno jest wejść w życie dorosłe ze świadomością, że w dzieciństwie osiągnęło się już właściwie wszystko. Brak wówczas celów, do których chciałoby się dążyć.

Takim nauczycielem jest Dorothy DeLay. O zawrót głowy przyprawia myśl, ile cudownych dzieci wykształciła: Midori, Shlomo Mintz, Icchak Perlman, Sarah Chang to tylko niektórzy z nich. Ma wygląd ulubionej cioci o łagodnej twarzy i żywym spojrzeniu. Zapytałem ją o Sarah Chang.
- Sarah przyprowadzono mi, gdy miała 5 lat. Zagrała wówczas koncert Mendelssohna z takim uczuciem, że zdałam sobie sprawę z tego, iż nigdy przedtem nie widziałam i nie słyszałam czegoś podobnego. Porównałam jej grę z nagraniami innych cudownych dzieci i stwierdziłam, że jest niepowtarzalna.
- A jak zachowuje się w chwilach, gdy nie gra? - zapytałem.
- Sarah jest wspaniałą osóbką i, jak inne dzieci, ciągle jeszcze uwielbia chodzić na prywatki i nocować u przyjaciółek. Lubi też jeździć na łyżwo-rolkach i zaglądać do sklepów. DeLay i rodzice Sarah dbają, żeby podczas roku szkolnego nie występowała częściej niż dwa razy w miesiącu.

Kilka dni po wizycie u pani DeLay poszedłem na występ Chang, na którym grała koncert Czajkowskiego z orkiestrą Filharmonii Nowojorskiej. Maleńka skrzypaczka weszła na estradę w złotożółtej sukni.

Dygnęła przed publicznością i przystąpiła do strojenia skrzypiec. Słuchając pierwszych taktów orkiestry, przestępowała nieznacznie z nogi na nogę, jak tenisistka przed oddaniem serwu.

Gdy wydobyła ze skrzypiec pierwszą nutę, wszystkich obecnych spowił aksamit jej dźwięku. Przez 33 minuty tańce chłopów rosyjskich przeplatały się z anielską harmonią: skrzypce prowadziły żywy dialog z orkiestrą, a płynące w powietrzu dźwięki o niespotykanej czystości niemal fizycznie dotykały każdego słuchającego. Na zakończenie cała sala poderwała się na nogi, szalejąc z entuzjazmu. Myślę, że recenzja w porannym New York Timesie następnego dnia wyrażała opinię wszystkich uczestników koncertu.
- Nie ulega wątpliwości - pisał James R. Oestreich - że panna Chang jest fenomenem. Nawet najzgryźliwsi muzycy mówią o niej z zabobonnym podziwem, używając określeń, z których "niesamowite" jest najsłabsze.

Tak samo jak większość cudownych dzieci mała Sarah Chang ma zupełną swobodę techniczną, ale - jak tylko nieliczne z nich - nie ogranicza się wyłącznie do nieskazitelności.

I chyba to właśnie jest sekretem cudownych dzieci.


Przegląd Reader's Digest 1996 r.

---

Można odnieść wrażenie, że ostatnio we Francji rodzą się setki małych Einsteinów i Mozartów Od kilku lat psychiatrzy i psycholodzy spotykają się z lawiną próśb o konsultacje ze strony rodziców przekonanych, że ich dzieci są wybitnie uzdolnione. Granica między "wybitnymi zdolnościami" a "nadmierną stymulacją" bywa jednak cienka.

Na pełnym zieleni szkolnym podwórku gimnazjum Cedre au Vésinet (w departamencie Yvelines) Raoul, Jean-François i Louis (imiona zostały zmienione) siedzą obok siebie na ławce. Wszyscy chodzą do jednej klasy dla uczniów wybitnie rozwiniętych intelektualnie.

"Zanim przeniosłem się do tego gimnazjum - mówi pyzaty Raoul z małymi okularami na nosie - nie lubiłem chodzić do szkoły. Nudziłem się na lekcjach. No i koledzy traktowali mnie jak mózgowca. Tutaj nauczyciele są w większym stopniu do naszej dyspozycji". Jeśli mali geniusze mają takie życzenie, mogą wcześniej niż ich rówieśnicy pogłębiać swoją wiedzę w zakresie mitologii greckiej, równań z dwoma niewiadomymi czy płyt tektonicznych. Nauczyciele starają się zaradzić częstemu u takich dzieci brakowi równowagi między zdolnościami intelektualnymi odpowiadającymi niekiedy poziomowi dorosłych a bardzo jeszcze dziecinnym zachowaniem.

Mała Camille, uważana za dziewczynkę nadzwyczaj utalentowaną, wolała jednak wrócić do "normalnej" klasy. "Wybitnie uzdolnieni są często niedojrzali. Moje koleżanki w wieku dwunastu lat jeszcze skakały na skakance. W klasie dla >>geniuszy<< nie odpowiadała mi atmosfera ciągłej rywalizacji. Wszyscy tam mają obsesję na punkcie swoich stopni" - tłumaczy ta ładna brunetka.

Po szkole nadzwyczaj zdolnym uczniom proponuje się lekcje pianina, judo, jazdy konnej albo matematyki. "Bywa, że takie dzieci są spragnione wiedzy, ale niektórzy rodzice wywierają na nie presję - mówi mi pewien młody chłopak. - Moi chcieli mnie zapisać do tego gimnazjum między innymi dlatego, że ich zdaniem będzie to lepiej wyglądało w CV w momencie, gdy zacznę szukać pracy".

A jednak nasz rozmówca, chłopiec o wyjątkowo wysokim ilorazie inteligencji, został niedawno oskarżony przez swoich nauczycieli o oszustwo, ponieważ zawsze kończył pisać klasówki z matematyki dużo wcześniej od pozostałych uczniów, nie popełniając w dodatku najmniejszego błędu. "Niektóre dzieci, jakie do nas trafiają, są naprawdę zestresowane" - informuje mnie była dyrektorka Sophie Cote, która uruchomiła pierwsze klasy dla dzieci wybitnie uzdolnionych w 1992 roku.

Szkoła Cedre jest we Francji jednym z siedmiu gimnazjów publicznych uwzględniających w swych programach dzieci wybitnie uzdolnione, przyjmowane po serii testów logiczno-matematycznych. Około sześćdziesięciu innych placówek dla "geniuszy" to szkoły prywatne, głównie katolickie.

Uważa się, że około 2,3 procenta młodych ludzi w wieku od 6 do 16 lat jest we Francji wybitnie uzdolnionych, z czego jedna trzecia cierpi z przyczyn intelektualnych lub emocjonalnych. Mimo że raport francuskiej Inspekcji Generalnej Ministerstwa Edukacji Narodowej z 2002 roku zalecał staranniejszą opiekę nad takimi dziećmi, "proces diagnozowania ich odmienności przebiega u nas mniej sprawnie niż w innych państwach unijnych" - uważa Sylvie Tordjman, dyrektorka francuskiego ośrodka ds. dzieci wybitnie uzdolnionych w Rennes.

Tymczasem mnogość programów telewizyjnych i artykułów prasowych na ten temat sprawiła, że od kilku lat rośnie grono rodziców, którym pochlebia myśl, że ich potomstwo wykracza ponad normę. "Stale telefonują do mnie rodzice z całej Francji domagając się, byśmy przyjęli do naszej szkoły ich dziecko. Powołują się przy tym na opinię takiej to a takiej osoby" - wyznaje dyrektorka Cedre Catherine Mary.

W paryskiej szkole Janson-de-Sailly nie ma dnia, żeby nauczyciele zajmujący się około trzydziestoma wybitnie uzdolnionymi dziećmi nie dostawali telefonów od rodziców. Niektóre szkoły prywatne otrzymują nawet dwadzieścia zgłoszeń na jedno miejsce! Niekiedy rodzice powołują się na wydobyty od psychologa iloraz inteligencji wskazujący na wyjątkowość dziecka. Lekarze odnotowują coraz więcej zgłoszeń z prośbą o konsultacje od osób pragnących dowiedzieć się, czy ich dziecko jest wybitnie uzdolnione.

Psychoanalityk Marika Berges-Bounes przełamuje tabu wokół tego tematu w opublikowanej w ubiegłym miesiącu we Francji książce "La Culture des surdoués?" (Kultura wybitnie uzdolnionych?). Do specjalistki tej zgłaszają się - często za namową nauczycieli - rodzice, którzy uzasadniają nieobliczalne zachowanie swojego dziecka jego rzekomo wybitnymi zdolnościami. "Wierci się, nudzi, sprawia trudności na lekcji albo nie słucha pani - a więc musi być wybitnie uzdolnione!" - wnioskują.

Bywa, że zgłoszenia są jak najbardziej uzasadnione, ale najczęściej rodzice przekonani o tym, że wychowują małego geniusza, zwyczajnie się mylą. Badanie przeprowadzone w 2002 roku na oddziale psychopatologii dzieci i młodzieży w paryskim Szpitalu św. Anny wykazało, że jedynie 29 procent dzieci badanych pod kątem ewentualnego szybszego rozwoju intelektualnego odpowiadało definicji "wybitnie uzdolnionego". Pozostałe były po prostu inteligentne albo ciekawe świata, krótko mówiąc - w normie. Za to 2 procent z nich uznano za dzieci psychotyczne.

Psycholodzy, nierzadko liczący sobie za badanie 200, a nawet 300 euro, zacierają ręce, widząc popyt ze strony rodziców, którzy wypatrują z niepokojem "magicznej liczby" oznaczającej nadzwyczajny iloraz inteligencji - powyżej 130 albo 140 punktów. Psychoanalitycy miewają do czynienia z dorosłymi będącymi "niewolnikami ideologii wyników, szkolnego sukcesu, bardzo wcześnie czyniąc ze swych dzieci - niekiedy nieświadomie - wyścigowego konia w zawodach z czasem. Już od przedszkola maluch powinien być lepszy od innych, by nie zostać w tyle" - ubolewa Marika Berges-Bounes.

Przy tym interpretacja wyniku ilorazu inteligencji wcale nie jest jednoznaczna. 37-letnia Anne-Sophie Le Duigou poddała badaniu swego czteroletniego syna Henriego, który umie liczyć do 100, zaczyna czytać sylabami i "zrobił ćwiczenia wakacyjne na CD-romie". Wciąż nie wie, czy syn jest wybitnie uzdolniony. "Nic nie zrozumiałam z bełkotu psychologa" - mówi. U chłopca nie wykryto przedwczesnego rozwoju, ale psycholog poradził matce zbadać dziecko jeszcze raz, kiedy będzie miało około sześciu lat, czyli wiek, gdy IQ może - jak utrzymywał - "lawinowo" wzrosnąć. "Skoro dziecko było za małe, dlaczego zgodził się je zbadać? Dla 230 euro?" - irytuje się Anne-Sophie.

"Istnieje autentyczny rynek dla dzieci wybitnie uzdolnionych - mówi Marc Sohier, dyrektor prywatnego gimnazjum Fénelon w Lyonie, do którego uczęszcza około 80 małych geniuszy. - Granica między świadczeniem pomocy a zbijaniem pieniędzy jest niewyraźna". Sohier założył stowarzyszenie, które zamierza wnieść więcej porządku w projekty dla nadzwyczaj utalentowanych. Niedawny sukces we Francji kolekcji DVD Baby Einstein, gier stymulujących intelektualnie najmłodszych, wykazał w każdym razie, że mit genialnego dziecka wciąż miewa się znakomicie.


Le FIGARO nr 45***11 listopada 2006

---

Kobiety mówią trzy razy więcej niż mężczyźni - twierdzi amerykańska psycholog Przeciętna kobieta wypowiada 20 tys. słów dziennie, mężczyzna - tylko 7 tys. Panowie wolą milczeć, panie zaś - trajkotać z szybkością karabinu maszynowego. Mówienie sprawia przedstawicielkom pięknej płci taką samą rozkosz jak narkomanom przyjęcie kolejnej porcji heroiny.

Za to faceci myślą o seksie co 52 sekundy. Mają też znacznie mniejszy ośrodek w mózgu, odpowiadający za słuch. Dlatego też z natury pozostają głusi na pozornie logiczne argumenty swych matek, żon i przyjaciółek, które na próżno mówią z wyrzutem: "Ty nigdy nie słuchasz, gdy do ciebie mówię". Do takich wniosków doszła Louann Brizendine, neuropsychiatra z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco. Pani Brizendine prowadzi także psychologiczną klinikę nastroju i hormonów dla kobiet. Na podstawie rozmów ze studentkami i pacjentkami oraz po przeanalizowaniu ponad tysiąca różnych prac naukowych Brizendine opublikowała książkę "The Female Mind" ("Kobiecy umysł"). To kontrowersyjne i niezbyt poprawne politycznie dzieło wkrótce ukaże się także w Wielkiej Brytanii.

Zasadnicza teza autorki brzmi:

nie istnieje mózg uniseks.

Chłopcy i dziewczęta przychodzą na świat z różnymi mózgami, które są zasadniczo odmienne chemicznie i strukturalnie. "Chłopcy pojawiają się już "okablowani" neuronalnie jako mężczyźni, dziewczęta jako kobiety. Mózg wytwarza emocje, impulsy, wartości, tak więc panie i panowie inaczej postrzegają świat. Jeśli kobiety to zrozumieją, będą mogły lepiej kierować własnym życiem", zapewnia dr Brizendine.

Jak wiadomo, każdy mózg na początku jest żeński. Ale od ósmego tygodnia ciąży chłopcy w łonie matki są bombardowani hormonem męskim - testosteronem. Bombardowanie ma charakter intensywny. Tylko w okresie dojrzewania erupcja testosteronu u chłopców jest równie gwałtowna. Mózg męskich embrionów zostaje dosłownie zamarynowany w testosteronie - opowiada obrazowo autorka.

W rezultacie powstaje "męski" mózg - testosteron sprawia, że połączenia w ośrodkach sterujących komunikacją i wyrażaniem emocji ulegają redukcji. W mózgach kobiecych pod wpływem żeńskiego hormonu estrogenu, który autorka nazywa "królową", zostają rozbudowane ośrodki komunikacyjne oraz centra odpowiedzialne za mówienie, wyrażanie emocji i obserwowanie emocji innych. "Można powiedzieć, że kobiety transferują emocje ośmiopasmową autostradą, a mężczyźni tylko przez wąską wiejską drogę", wyjaśnia dr Brizendine. Podczas eksperymentu w Stanford University ochotnikom pokazano obrazy wywołujące silne emocje. W mózgach kobiecych uaktywniło się aż dziewięć różnych regionów odpowiedzialnych za emocje - w mózgach męskich zamigotały tylko dwa.

W rezultacie już

zachowanie niemowląt płci obojga jest inne

- dziewczynki w napięciu obserwują mimikę, chłopcom jest ona w zasadzie obojętna. Malcy płci męskiej nie słuchają matek nie dlatego, że je lekceważą. Po prostu nie potrafią odczytać emocji na ich twarzach. Próby wychowania uniseksualnego skazane są na niepowodzenia. Pewna pacjentka dr Brizendine dawała swej trzyletniej córeczce zabawki odpowiednie także dla chłopców, m.in. czerwony wóz strażacki. Dziewczynka włożyła jednak samochód do wózka, przykryła go kocykiem, kołysała i śpiewała słodkim głosem: "Nie martw się, mały samochodziku, wszystko będzie dobrze".

Z pewnością gdyby podobną książkę napisał mężczyzna, rozpętałaby się burza. Przez lata feministki zaprzeczały, że między męskim a kobiecym mózgiem istniała naturalna różnica. "Różne" może przecież znaczyć także "gorsze". Jeśli taka różnica rzeczywiście występuje, to tylko jako skutek wychowania, narzucania przez środowisko "kobiecych" ról. W ubiegłym roku wybuchł skandal, w wyniku którego musiał ustąpić ze stanowiska Lawrence Summers, rektor renomowanego Uniwersytetu Harvarda. Summers podczas wykładu wyraził pogląd, iż "uniseksualne" wychowanie skazane jest na porażkę. Opowiadał, jak podarował swej córeczce dwie ciężarówki-zabawki. Dziewczynka natychmiast uznała je za "ciężarówkę-mamusię" i "ciężarówkę-tatusia". Rektor zaznaczył również, iż z powodu garnituru swych genów kobiety osiągają znacznie mniejsze sukcesy od mężczyzn w naukach inżynieryjnych i ścisłych. Oburzenie było tak wielkie, iż uznany za "kryptoseksistę" rektor w niesławie złożył dymisję. Pani Brizendine twierdzi, że Summers miał rację i jednocześnie jej nie miał. W początkowym okresie nastoletniego życia chłopcy i dziewczęta reprezentują takie same zdolności matematyczne. Potem jednak zaczynają się zmiany hormonalne. Wtedy dziewczęta zaczynają skupiać się na swych emocjach, na kontaktach i intensywnych rozmowach z koleżankami przez telefon czy e-mail. Chłopcy natomiast, z natury niezbyt sprawni w komunikacji interpersonalnej, stają się "wojownikami" i "samotnymi myśliwymi", których pasjonuje rywalizacja w sporcie czy też podbojach sercowych. Summers nie zrozumiał, że jeśli dziewczęta nie zdobywają laurów w naukach ścisłych, to nie dlatego, że brak im ku temu genetycznych uwarunkowań, ale po prostu tego nie chcą i wybierają komunikację interpersonalną jako łatwiejszą dla siebie. Życie naukowca zazwyczaj jest samotne, podczas gdy kobiecy mózg został ukształtowany przez naturę do rozmów, kontaktów międzyludzkich, wyrażania emocji.

Dlaczego nastoletnie dziewczęta bez przerwy rozmawiają? Po prostu dlatego, że intensywna konwersacja pobudza w ich mózgach ośrodki odpowiedzialne za przyjemność. Rozmowa uruchamia kaskadę "puszystych kociaków", czyli hormonów generujących dobre samopoczucie - oksytocyny i dopaminy. Hormony te powodują, iż kobiety otrzymują za gorące pogaduszki "największą, najszybszą neurologiczną nagrodę, jaką można zdobyć, z wyjątkiem tylko orgazmu". Komentator dziennika "San Francisco Chronicle" napisał ironicznie, iż tłumaczy to, dlaczego panie mówią podczas aktu seksualnego - najwidoczniej pragną zainkasować podwójną premię...

Ale na polu zmysłowej miłości to faceci są królami. Psycholog z San Francisco twierdzi, że "procesor seksualny", czyli ośrodek w mózgu odpowiedzialny za myślenie erotyczne, jest u mężczyzn dwa i pół razy większy niż u kobiet.

"Jeśli chodzi o myślenie seksualne, mężczyźni dysponują międzynarodowym portem lotniczym, natomiast kobiety - podmiejskim lotniskiem dla prywatnych awionetek", tłumaczy dr Brizendine. W następstwie panowie myślą o seksie co 52 sekundy, przedstawicielki piękniejszej płci zaś - przeciętnie tylko raz na dzień.

Mężczyźni szukają czystego seksu, natomiast kobiety przede wszystkim towarzyszących mu romantycznych okoliczności. Żeński mózg ma natomiast "dziedziczną architekturę wyboru partnera". Kobiety szukają panów "symetrycznych", gdyż symetria oznacza sprawność i zdrowie. Panie instynktownie czują, że "symetryczny" amant zapewni im lepszy orgazm, gorąca zmysłowa rozkosz to zaś większe prawdopodobieństwo zapłodnienia. Mimo wszelkiego postępu i nowoczesności postępowanie większości kobiet określa przede wszystkim

potrzeba macierzyństwa.

Jak dowodzi studium z udziałem 10 tys. uczestniczek z 37 kręgów kulturowych, panie zwracają mniejszą uwagę na powierzchowność potencjalnego małżonka. Interesuje je przede wszystkim jego status społeczny i zasobność portfela. Bogaty mężczyzna zapewni przecież wspólnemu dziecku lepszą przyszłość.

Jak można było przewidzieć, tezy psychiatry z San Francisco, która zresztą uważa się za "nowoczesną feministkę", spotkały się z bezpardonową krytyką. Louann Brizendine powiela przecież konserwatywne stereotypy, antykobiece uprzedzenia, wykreowane przez mężczyzn postacie gadatliwych bab, występujące we wszystkich epokach i w wielu kulturach. Jej wizje przedstawicieli obojga płci są jak wzięte z komedii Woody'ego Allena. Książka dr Brizendine pozornie wygląda na dobrze udokumentowaną, jednak gdy przyjrzeć się dokładnie bibliografii, można spostrzec, że wiele pozycji omawia problemy samic myszy czy małp rezusów. Amerykański psycholog ewolucyjny, David H. Peterzell napisał, iż autorka nieustannie myli strukturę neuronalną (mózg) z funkcjami psychicznymi (emocje, zachowanie). Nie można tłumaczyć wszystkich różnic w zachowaniu przedstawicieli odmiennych płci różnica struktury mózgu, tymczasem dr Brizendine z przewrotną satysfakcją przedstawia mężczyzn jako zimnych drani z natury niezdolnych do empatii.

Deborah Cameron z Uniwersytetu Oxford, profesor lingwistyki specjalizująca się w problematyce gender, czyli kulturowych różnic płci, zaznacza, iż długość naszych rozmów uzależniona jest od tego, kim jesteśmy i czym się zajmujemy. To przecież normalne, że sekretarka zazwyczaj wypowiada więcej słów niż kierowca ciężarówki. "Jeśli porównamy wiele miarodajnych studiów, wówczas okaże się, że kobiety mówią mniej więcej tak długo jak mężczyźni", podkreśla prof. Cameron. Jej zdaniem, istnieje wiele dobrych, naukowych książek o kobiecym mózgu, ale powierzchowna, szukająca efektów, napisana dynamicznym językiem praca dr Brizendine z pewnością (aczkolwiek niezasłużenie) zdobędzie większy rozgłos.


Przegląd nr 49***10 grudnia 2006

---