Atlas starzenia się

Co dzieje się w organizmie z upływem lat?

      Człowiek dobrze wie, w jaki sposób się starzeje. Znamy objawy. Spieramy się jednak o to, po co się starzejemy. Teoretycznie zużyte komórki mogłyby być zastępowane nowymi, młodymi. Dlaczego więc stopniowo zdolność naszych ciał do odnowy słabnie?

      Otóż starość może być zaprogramowana genetycznie jako cena za seks. Starzeją się organizmy, które rozmnażają się (replikują geny) poprzez zapłodnienie. Największy wysiłek takich organizmów jest skierowany na wytwarzanie komórek rozrodczych. Kiedy potomstwo osiąga dojrzałość płciową i samo może się rozmnażać, życie rodziców z ewolucyjnego punktu widzenia traci znaczenie. Geny, po zapewnieniu sobie przetrwania w młodszym pokoleniu, pozostawiają starszą generację samą sobie - nie warto tracić ogromnej ilości energii niezbędnej do utrzymania jej w dobrej kondycji. Gdyby rodzice żyli wiecznie, dla kolejnych ich potomków zabrakłoby w końcu pożywienia i miejsca do życia. Wniosek? Zakodowana w genach śmierć jest korzystna dla gatunku.

      Na drugim biegunie są teorie zakładające, że starzenie się jest ubocznym skutkiem gromadzenia się w organizmie szkodliwych substancji, np. toksyn czy wolnych rodników (to aktywne atomy lub cząsteczki powstające podczas przemiany materii), które powodują w końcu rozpad organizmu. Z wiekiem coraz więcej komórek naszego ciała jest uśpionych - przestaje się dzielić, powodując w końcu choroby i śmierć.

      Na dobre starzejemy się po 40. roku życia. Starzenie „pomyślne" przebiega bez wpływu chorób i nie powoduje życiowych ograniczeń. Starzenie „zwyczajne" to takie, które wiąże się z niewielkimi ograniczeniami w codziennym życiu. Starzenie „patologiczne" jest powikłane i przyspieszone przez choroby. Jak szacują geriatrzy, w Polsce tylko 10-20 proc. osób starszych starzeje się „pomyślnie".

      Początkiem starości jest - według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) - 60. rok życia średnio i dla kobiet, i dla mężczyzn.

      Ale to tylko granica umowna. Starość można mierzyć na różne sposoby, określając np.:

      - wiek sprawnościowy (bada się wtedy różne parametry wydolności organizmu);
      - wiek biologiczny (bada się żywotność tkanek, np. ich uwodnienie
      - z wiekiem wody w organizmie jest coraz mniej);
      - wiek psychologiczny (niektóre osoby czują się długo młodo, inne - przedwcześnie staro);
      - wiek społeczny (najprościej mówiąc, społecznie starym jest ten, kto został dziadkiem lub babcią);
      - wiek ekonomiczny (ekonomicznie stary jest ten, kto utrzymuje się ze świadczeń, a nie z pracy);
      - wiek funkcjonalny (stary jest ten, czyja samodzielność jest ograniczona przez różne dolegliwości).

      Według geriatrów, co trzeci Polak po 75 roku życia nie jest w stanie samodzielnie wykonać wszystkich zabiegów osobistych (np. kąpać się), prac domowych oraz wychodzić samodzielnie z domu.

Sprawdź, co i kiedy ci wysiądzie?

Gdy masz 25-35 lat

Mięśnie
Mają największą masę - ok. 45 proc. wagi ciała. To apogeum sił fizycznych.
Kości
Mają szczytową gęstość (do czwartej dekady życia).
Krew
W organizmie krąży jej najwięcej: 5-5,5 litrów.
Skóra
Jędrna (pierwsze zmarszczki mimiczne - po 25 roku życia, inne drobne zmarszczki na twarzy - ok. 35 roku życia).
Postawa
Wyprostowana, maksymalny wzrost. Szybkość chodu - do 1,6 m na s, długość kroku - ok. 60 cm.
Węch
Starzeje się najszybciej ze zmysłów. Już zaczyna się pogarszać.

Gdy przekroczysz 40 lat

Mózg
Zaczyna się starzeć. Zawarte w nim neurony stopniowo wymierają - w ciągu dekady ich liczba zmniejsza się o 10 proc. w stosunku do stanu wyjściowego.
Mięśnie
Zaczynają słabnąć. W ich masie coraz mniej jest włókien mięśniowych, zwiększa się za to zawartość tłuszczu i kolagenu. Wiąże się to ze stopniową utratą siły i wytrzymałości.
Kości
Zaczyna się powolny zanik masy kostnej. Może dojść do przedwczesnego rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów i bólów krzyża - 60 proc. przypadków tych chorób zaczyna się w tym wieku.
Postawa
Człowiek zaczyna się „kurczyć" - na początku o milimetry.
Krew
Jej ilość w organizmie spada o 8-9 proc.
Wzrok
Rozwija się tzw. nadwzroczność, czyli trudności z widzeniem przedmiotów z bliska.
Włosy
U wielu mężczyzn postępuje łysienie, u obu płci pojawia się siwizna (spowodowana zanikiem komórek wydzielających melaninę). Włosy są cieńsze i łamliwe.

Gdy jesteś po 50.

Mięśnie
Stale zmniejsza się ich wytrzymałość oraz ogólna siła. Wydolność (mierzona tzw. pułapem tlenowym, czyli ilością tlenu pochłanianego przez organizm na minutę) wynosi ok. 80 proc. maksymalnego stanu.
Skóra
Wiotczeje, pojawiają się krzyżujące się zmarszczki na twarzy.
Włosy
U mężczyzn pojawia się nadmierne owłosienie na małżowinach uszu i w nosie, u kobiet - na brodzie.
Przekwitanie
Kobiety statystycznie przechodzą menopauzę (ostatnia miesiączka, koniec okresu rozrodczego) w 51 roku życia. Towarzyszą temu zaburzenia gospodarki hormonalnej (m.in. spadek poziomu estrogenu i progesteronu) powodujące dolegliwości, m.in.: uderzenia gorąca, kołatanie serca, nocne poty, bezsenność, migrenowe bóle głowy, niepokój, drażliwość, płaczliwość.
U mężczyzn analogiczne zaburzenia hormonalne (spadek poziomu androgenów, m.in. testosteronu) określa się jako andropauzę. To proces znacznie bardziej rozwleczony w czasie niż u kobiet. Jego objawami są m.in.: osłabienie organizmu, zaburzenia snu, zły nastrój i zmęczenie, problemy seksualne (zmniejszenie produkcji plemników, brak erekcji, spadek pożądania seksualnego), kłopoty z adaptacją społeczną.

Gdy stuknie ci 60 lat

Mózg
Coraz więcej neuronów obumiera. Zmniejsza się intelektualna zdolność przystosowania się do zmian zachodzących w bliższym i dalszym otoczeniu.
Mięśnie
Wydolność fizyczna spada do 60-65 proc. wartości z trzeciej dekady życia. Zawartość wody spada do 54 proc. masy ciała (w młodości było to ok. 60 proc.). Jest to spowodowane zmniejszeniem się liczby komórek lub ich wymiarów.
Skóra
Zanik gruczołów potowych zakłóca termoregulację i naraża na udary cieplne. Wydłuża się czas gojenia ran.
Wzrok
Nadwzroczność (dalekowzrocz-ność) mają już trzy na cztery osoby w tym wieku. Pojawiają się trudności z przystosowaniem wzroku do światła i ciemności. Z powodu zmian struktury białek w soczewce może rozwijać się zaćma.
Słuch
Pogarsza się - zwłaszcza zdolność słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości. Co trzecia osoba w tym wieku ma niedosłuch.
Głos
Kobiety robi się niższy, mężczyzny - nieco wyższy, mowa staje się mniej wyraźna.
Postawa
Zaburzenia chodu dotyczą 8-19 proc. osób (spowolnienie, słabsza koordynacja ruchowa między górnymi i dolnymi kończynami, pochylenie sylwetki). Drżenie rąk.
Oddychanie
Pojemność płuc spada o jedną czwartą w stosunku do 35 roku życia. Może pojawić się rozedma płuc, zanikają pęcherzyki, maleje ruchomość klatki piersiowej (zwapnienie żeber, sztywność kręgosłupa). Ilość krwi tłoczonej przez serce do naczyń jest dwa razy mniejsza niż u dwudziestolatka, co powoduje gorsze zaopatrywanie komórek w tlen i zadyszki. W naczyniach krwionośnych odkładają się cholesterol i wapń. Zmiany miażdżycowe mogą powodować niedokrwienie mózgu, co skutkuje bólami i zawrotami głowy. Wskutek zawężenia tętnic na nogach mogą pojawić się przebarwienia, zaniki skóry, owrzodzenie.
Sen
Trudności z zasypianiem.

Gdy dożyjesz 75 lat

Mózg
Dalej zmniejsza się. Ubytki kory mózgowej sięgają 30-50 proc. stanu z trzeciej dekady życia. Zmiany w płatach czołowych powodują kłopoty z koncentracją. Degraduje się hipokamp (część płatu skroniowego) odpowiedzialny za pamięć i uczenie się.
Mięśnie
Stanowią już tylko 27 proc. wagi cia- ^ ła (jest ich ok. 40 proc. mniej, niż u szczytu możliwości).
Kości
Kobiety tracą do 40 proc. ich masl (wiąże się to z zagrożeniem osteopo-1 różą), mężczyźni - do 25 proc. Wzrasta łamliwość kości. Stawy degenerują się, co zmniejsza zakres ruchów.
Postawa
Często jest przygarbiona, pochylona. Spada refleks, ruchy są powolniejsze. Tempo chodzenia zmniejsza się do 0,8-1,2 m na s, długość kroku skraca do zaledwie 20 cm, towarzyszy temu szuranie stopami.
Wzrost
Obniża się - do 5 cm u kobiet i 3,5 cm u mężczyzn (około 80 roku życia). Ma na to wpływ m.in. utrata wody w organizmie, osłabienie włókien mięśniowych, uszkodzenia krążków mię-dzykręgowych i inne deformacje kręgosłupa.
Narządy
Degradują się. Serce robi się mniejsze, naczynia wieńcowe są zawężone. Ilość krwi krążącej w organizmie dalej maleje. Tkanki dostają połowę porcji tlenu, jaką dostawały pół wieku wcześniej. Ubytki w wątrobie i nerkach sięgają 30 proc. Słabną zwieracze, zmniejsza się pęcherz moczowy.
Sen
Coraz więcej czasu w ciągu dnia zajmują drzemki. W nocy - sen czujny z przebudzeniami, zespół tzw. niespokojnych nóg (mimowolne ruchy co kilkadziesiąt sekund). Pojawiają się zakłócenia oddechowe, np. bezdech.
W psychice
Duże zmiany. Często występują: obniżenie nastroju, drażliwość, niepokój, agresja, usztywnienie poglądów, przekonanie o nieomylności, dziwactwa, np. zbieractwo. Po osiemdziesiątce typowe jest otępienie starcze (łagodne w 15-30 proc. przypadków, ostre - u co dziesiątej osoby). Przybiera ono najczęściej postać choroby Alzheimera - ryzyko zachorowania podwaja się co pięć lat między 65. a 85. rokiem życia. Od pierwszych objawów choroby do całkowitej utraty samodzielności upływa ok. siedmiu lat.

JERZY POŁOWNIAK

Dziękuję za pomoc dr Urszuli Majewskiej, geriatrze

---

MAM 75 LAT. ZOBACZ, JAK SIĘ ZMIENIŁEM

MÓZG
Zaczyna się starzeć po czterdziestce. Zawarte w nim neurony stopniowo wymierają, przy pięćdziesiątce ich liczba już będzie mniejsza o 10 proc. w stosunku do stanu wyjściowego. Po sześćdziesiątce doprowadzi to do zmniejszenia się umiejętności przystosowania do zmian zachodzących w otoczeniu. Po 75 roku życia mózg zmniejszy się o 30-50 proc. stanu z trzeciej dekady życia. Degraduje się hipokamp (część płatu skroniowego), odpowiedzialny za pamięć i uczenie się.

NARZĄDY ZMYSŁÓW
Po czterdziestce rozwija się tzw. nadwzroczność, czyli trudności z widzeniem przedmiotów i bliska. Po sześćdziesiątce będą ją miały trzy na cztery osoby w tym wieku. Pogarsza się też zdolność słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości. Co trzecia osoba w tym wieku ma niedosłuch.

MIĘŚNIE I SKORA
Skóra. Pierwsze zmarszczki mimiczne pojawiają się po 25 roku życia, większe zmarszczki ok. 35 roku życia. Po pięćdziesiątce skóra wiotczeje. Po sześćdziesiątce zanik gruczołów potowych zakłóca termoregulację i naraża na udary cieplne.
Mięśnie. Mają największą masę - ok. 45 proc. wagi ciała - w wieku ok. 25 lat. Po czterdziestce zaczynają słabnąć, a po 75 roku życia stanowią już tylko 27 prac. wagi. Po sześćdziesiątce wydolność fizyczna spada do 60-65 proc. wartości i trzeciej dekady życia.

NARZĄDY
Najbardziej zdegradowane są po siedemdziesiątce. Ilość krwi krążącej w organizmie dalej maleje. Ubytki w wątrobie i nerkach sięgają 30 proc. Słabną zwieracze, zmniejsza się pęcherz moczowy.

PŁUCA
Dla płuc najgorszy czas jest po sześćdziesiątce. Ich pojemność spada o jedną czwartą w stosunku do 35. roku życia. Może pojawić się rozedma, zanikają pęcherzyki, maleje objętość klatki piersiowej. Ilość krwi tłoczonej przez serce jest znacznie mniejsza, niż u 20-latka, co powoduje gorsze zaopatrywanie komórek w tlen i zadyszki.

KREW I SERCE
Do sześćdziesiątki w naczyniach krwionośnych odkłada się tyle cholesterolu i wapnia, że pojawiają się zmiany miażdżycowe. Te mogą powodować niedokrwienie mózgu, co skutkuje bólami głowy. Wskutek zwężenia tętnic na nogach mogą pojawić się przebarwienia, zaniki sk

KOŚCI
Szczytową gęstość mają do czterdziestki, potem zaczyna się j powolny zanik masy kostnej.  • Zaczynają się choroby stawów i bóie krzyża. Po siedemdziesiątce kobiety tracą do 40 proc. masy mięśni, mężczyźni - do 25 proc.

 

Źródło: GAZETA WYBORCZA nr 272, 21 listopada 2008